پوسیدگی دندان چیست؟

پوسیدگی دندان توسط باکتری هایی ایجاد می شود که تولید اسید می کنند و مینای دندان و ساختار زیری آن یعنی عاج دندان را از بین می برند.انواع مختلفی از باکتری بطور معمول در دهان انسان وجود دارد که یک لایه چسبناک به نام پلاک دندان روی سطح دندان ایجاد می کنند. این پلاک دندانی علاوه بر باکتری، حاوی بزاق دهان، خرده های مواد غذایی و مواد طبیعی دیگری نیز می باشد.

پلاک دندان در نواحی زیر تجمع پیدا می کند

• شیارها و فرورفتگی های روی دندان خلفی
• تماس بین دندان ها
• اطراف پُرکردگی ها و روکش های مشکل دار
• نزدیک به لثه

این باکتری ها، قند و کربوهیدرات های موجود در غذا را تبدیل به اسید می کنند. این اسید، مواد معدنی موجود در مینای دندان را حل می کند و باعث ایجاد حفره کوچکی در آن می شود. این حفره به مرور زمان بزرگتر می شود و به عاج دندان که زیر مینای دندان قرار دارد می رسد. وقتی که مینای دندان و عاج دندان از زیر، خالی شدند فرو می ریزند و حفره تشکیل شده بزرگ تر می شود.

مطالعه بیشتر: درد دندان چیست؟

اگر در این مرحله، پوسیدگی دندان برطرف نشود، باکتری ها به رشد خود ادامه داده و اسید ترشح می کنند. اسید پوسیدگی دندان را بیشتر و بیشتر می کند به طوری که نهایتاً این پوسیدگی به مرکز دندان که حاوی بافت همبند ( عروق و اعصاب ) است می رسد. اگر در اثر بیماری، لثه دندان عقب کشیده و ریشه دندان بیرون زده باشد، ریشه دندان با سرعت بیشتری دچار پوسیدگی می شود. چون ریشه دندان مینا ندارد. روی ریشه دندان به جای مینا، لایه ای به نام cementum وجود دارد که مثل مینای دندان ضخیم نیست. به همین علت اسید حاصل از باکتری ها با سرعت بیشتری در ریشه دندان ایجاد پوسیدگی می کند.

مراحل پوسیدگی دندان

مرحله 1: معدنی زدایی اولیه

لایه بیرونی دندان شما از بافتی به نام مینا تشکیل شده است. مینای دندان سخت ترین بافت در بدن شما است و بیشتر از مواد معدنی تشکیل شده. با این حال، هنگامی که دندان در معرض اسیدهای تولید شده توسط باکتری های پلاک قرار می گیرد، مینای دندان شروع به از دست دادن این مواد معدنی می کند. هنگامی که این اتفاق می افتد، ممکن است یک لکه سفید (white spot) روی دندان ظاهر شود. این ناحیه از دست دادن مواد معدنی نشانه اولیه پوسیدگی دندان است. در این مرحله پوسیدگی قابل متوقف شدن است.

مرحله 2: پوسیدگی مینا

اگر روند پوسیدگی دندان ادامه پیدا کند، معدنی زدایی همراه با فرو ریختن ساختار مینا می شود. در این حالت سوراخ کوچکی ایجاد می شود که در نواحی بین دندانی فقط با رادیوگرافی مشخص می شود. این حفره کوچک باید در همین مرحله توسط دندانپزشک شما پر شوند.

مرحله 3: پوسیدگی عاج

عاج بافتی است که در زیر مینای دندان قرار دارد. نرم تر از مینای دندان است به همین دلیل، پوسیدگی دندان زمانی که به عاج می رسد با سرعت بیشتری پیش می رود. عاج همچنین حاوی لوله هایی است که به اعصاب دندان منتهی می شود. به همین دلیل، هنگامی که عاج دندان تحت تأثیر پوسیدگی دندان قرار می گیرد، ممکن است دچار حساسیت شوید (حساسیت به سرما، گرما و شیرینی).

مرحله 4: آسیب پالپ

پالپ داخلی ترین لایه دندان شماست. حاوی اعصاب و عروق خونی است که به سلامت دندان کمک می کند. هنگامی که پالپ آسیب می بیند، درد خودبخود و طولانی مدت و شبانه ایجاد می شود. در این حالت با ترمیم دندان مشکل برطرف نمی شود و نیاز به انجام درمان ریشه است. از آنجاییکه بافت پالپی در یک محفظه که توسط عاج احاطه شده قرار گرفته، ایجاد التهاب در این محفظه بسته توسط باکتری ها باعث فشار روی عصب و ایجاد درد می شود.

مرحله 5: آبسه

همانطور که پوسیدگی دندان به سمت پالپ پیش می رود، باکتری های نفوذ کرده می توانند باعث عفونت شوند. افزایش التهاب در دندان می تواند منجر به تشکیل یک پاکت چرک در انتهای دندان شود که به آن آبسه می گویند. آبسه دندان می تواند باعث ایجاد درد شدید در دندان ها و فک شود. علائم دیگری که ممکن است وجود داشته باشد عبارتند از تورم لثه، صورت یا فک ، تب و تورم غدد لنفاوی در گردن. آبسه دندان نیاز به درمان فوری دارد، زیرا عفونت می تواند به استخوان های فک و همچنین سایر نواحی سر و گردن شما سرایت کند. در برخی موارد، درمان ممکن است شامل برداشتن دندان آسیب دیده باشد.

علائم و نشانه های پوسیدگی دندان

علائم و نشانه های حفره ها بسته به وسعت و محل آنها متفاوت است. هنگامی که یک حفره تازه ایجاد شده است، ممکن است اصلاً علائمی نداشته باشید. با بزرگتر شدن پوسیدگی، ممکن است علائم و نشانه هایی مانند:

• حساسیت دندان به سرما و گرما و شیرینی
• درد ادامه دار بعد از برطرف شدن محرک های حرارتی
• درد خودبخود یا شبانه
• سوراخ ها یا حفره های قابل مشاهده در دندان های شما
• لکه های قهوه ای، سیاه یا سفید روی هر سطحی از دندان
• درد هنگام جویدن به دلیل گیر کردن غذا در حفره

علل اصلی پوسیدگی دندان

علت اصلی پوسیدگی عدم رعایت بهداشت به معنای مسواک زدن دو بار در روز، نخ دندان کشیدن و استفاده از دهانشویه فلوراید است.

علت دوم محتوای رژیم غذایی  است که در آن تکرار دفعات مصرف مواد قندی یا نوشیدنی های قندی و گاز دار بالا است.

علت سوم عدم مراجعه سالانه به دندانپزشک برای کنترل پوسیدگی در مراحل اولیه می باشد.

تشخیص

• دندان پزشک با کمک دانش و ابزاری که دارد به تشخیص پوسیدگی دندان می پردازد.
• همچنین رادیوگرافی به دندان پزشک کمک می کند تا پوسیدگی های بین دندانی و پوسیدگی هایی که به عصب ( پالپ دندان) رسیده اند را تشخیص دهد.
• همچنین محصولات جدیدی برای یافتن پوسیدگی ها به دندان پزشک کمک می کند که در اصل رنگ های مایعی هستند که دندان پزشک این رنگ را روی دندان شما براش می کند و با آب می شوید. این رنگ، از نواحی که دچار پوسیدگی نیست کاملا شسته می شود و به نواحی پوسیده می چسبد.

مدت زمان ایجاد پوسیدگی

• امکان اینکه در صورت مشخص شدن پوسیدگی در مراحل اولیه بتوان روند آن را معکوس کرد وجود دارد.
• مثلاً لکه های سفید روی دندان، نشان از پوسیدگی در مراحل اولیه است. که هنوز مینا تخریب نشده است. پس اگر جلوی آسیب اسیدی در این مرحله گرفته شود امکان این که دندان به صورت طبیعی ترمیم شود وجود دارد.
• ولی اگر مینای دندان تخریب شده باشد، امکان معکوس شدن روند پوسیدگی وجود ندارد.
• این که چند وقت طول می کشد تا پوسیدگی عمیق شده از فردی تا فرد دیگر متفاوت است. و امکان دارد از چند ماه تا دو سال به طول بینجامد تا پوسیدگی به عصب برسد.

بیشتر بخوانید : بوی بد دهان را چگونه بر طرف کنیم؟

پیشگیری از پوسیدگی دندان

• جویدن آدامس های حاوی زایلیتول می تواند به کاهش رشد باکتری کمک کند. ترشح بزاق در اثر جویدن آدامس باعث شسته شدن اسید حاصل از فعالیت باکتری ها می شود.بر عکس قند معمولی، زایلیتول منبع غذایی باکتری ها نمی باشد.
• رعایت بهداشت شامل مسواک زدن و نخ دندان کشیدن و استفاده از دهان شویه فلوراید و رعایت رژیم غذایی می تواند جلوی تولید اسید توسط باکتری ها را بگیرد.
• محیط دهان بعد از مصرف مواد قندی تا یک ساعت اسیدی باقی می ماند. پس تا حد امکان بین وعده های غذایی، از میان وعده استفاده نکنید یا فاصله بین میان وعده ها را حداقل دو ساعت کنید تا تولید اسید در دهان شما کمتر شود.
• راه دیگر برای پیشگیری از پوسیدگی دندان، استفاده از فلوراید است. فلوراید دندان را محکم می کند.
• در بعضی کشورها فلوراید را داخل آب آشامیدنی قرار داده اند. وجود فلوراید در آب آشامیدنی باعث می شود که در حین تشکیل دندان در ساختار آن فلوراید قرار بگیرد و بعد از رویش هم فلوراید با آب خوردن هم در تماس با دندان باشد.
• برای کودکانی که دندان های شیری دارند، امکان استفاده از وارنیش فلوراید وجود دارد تا دندان در برابر پوسیدگی در امان باشد. در کودکانی که دندان دایمی رویش پیدا کرده، از سیلانت ها fissure sealants استفاده می شود.سیلانت در عمق شیارهای سطح جونده دندان آسیای بزرگ قرار می گیرندو امکان نفوذ باکتری به داخل این شیارها را از بین می برد.

نکته: پوسیدگی دندان اگر درمان نشود در دراز مدت می تواند باعث تشکیل کیست انتهای ریشه دندان شود.

چه عواملی خطر ایجاد پوسیدگی را بیشتر می کنند؟

در ادامه برخی از عواملی که احتمال ایجاد پوسیدگی دندان را بیشتر می کنند را معرفی می کنیم.

محل دندان

پوسیدگی اغلب در دندان‌های عقب شما  رخ می‌دهد. این دندان ها دارای شیارها، حفره ها و فرو رفتگی هایی هستند و که می توانند باعث تجمع غذا و باکتری شوند. در نتیجه تمیز نگه داشتن آنها سخت تر از دندان های جلویی است که سطح صاف تری دارند.

 مواد غذایی شیرین و نوشیدنی های شیرین و گازدار

غذاهای شیرین و چسبناکی که برای مدت طولانی به دندان‌های شما می‌چسبند، مانند شیر، بستنی، عسل، شکر، نوشابه، میوه‌های خشک، کیک، کلوچه‌ها، آب نبات سفت و نعنا، غلات خشک و چیپس، بیشتر از غذاها باعث پوسیدگی می‌شوند.

تغذیه نوزاد قبل از خواب

هنگامی که به نوزادان قبل از خواب شیر، شیر خشک، آب میوه یا سایر مایعات حاوی قند داده می شود، این نوشیدنی ها ساعت ها در هنگام خواب روی دندان های آنها باقی می مانند و باکتری های عامل پوسیدگی را تغذیه می کنند.

مسواک زدن ناکافی

 اگر دو بار در روز بدرستی مسواک نزنید و نخ دندان نکشید، پلاک به سرعت تشکیل می شود و اولین مراحل پوسیدگی می تواند آغاز شود.

دریافت نکردن فلوراید کافی

 فلوراید، به جلوگیری از پوسیدگی دندان کمک می کند و حتی می تواند مراحل اولیه آسیب دندان را معکوس کند. همچنین یک عنصر رایج در خمیر دندان و دهان شویه ها است.

خشکی دهان

 خشکی دهان به دلیل کمبود بزاق ایجاد می شود که با شستن مواد غذایی و پلاک دندان از پوسیدگی دندان جلوگیری می کند. مواد موجود در بزاق نیز به مقابله با اسید تولید شده توسط باکتری ها کمک می کند.

رفلاکس معده

سوزش سر دل یا بیماری رفلاکس معده می تواند باعث شود اسید معده به داخل دهان شما جریان یابد (ریفلاکس) و این می تواند مینای دندان شما را از بین ببرد و باعث آسیب قابل توجه دندان شود. این امر بیشتر عاج را در معرض حمله باکتری ها قرار می دهد و باعث پوسیدگی دندان می شود.

1- پوسیدگی دندان یکی از علت های تشکیل کیست دندان است!

در اکثر مواقع، کیست انتهای ریشه ی دندان در اثر عفونت ریشه دندان ایجاد می شود. عفونت ریشه ی دندان نیز به دلیل پوسیدگی دندان که به عصب رسیده ولی درمان نشده است ایجاد می شود. همچنین عفونت ریشه ی دندان، می تواند در اثر درمان ناقص ریشه دندان یا عصب کشی ناقص قبلی ایجاد شود. عفونت ریشه دندان موضعی بوده و در سیستم سلامت عمومی بدن مشکل ایجاد نمی کند. ولی باعث تحلیل استخوان در ناحیه شده و شانس حفظ همان دندان را کاهش می دهد. همچنین انجام درمان جایگزین مثل ایمپلنت را مشکل می کند.

در ویکی پدیا بخوانید: خمیر دندان

2- با دهان شویه ها می توان پوسیدگی دندان را کنترل کرد.

دهان شویه های درمانی، حاوی عناصر فعالی هستند که شرایطی مثل بوی بد دهان، التهاب لثه، پلاک دندان و پوسیدگی دندان را کنترل می کنند و یا کاهش می دهند. پوسیدگی دندان یکی از علت های حساسیت دندان به غذاهای گرم و سرد است.

اگر ناراحتی فقط چند لحظه طول بکشد، نشان دهنده مراحل اول پوسیدگی است. پس حساسیت دندانی ممکن است به دلایلی مثل وجود پوسیدگی مختصر، ترمیمی که در جای خود لق شده است و یا سطح عریان شده ریشه (به دلیل تحلیل لثه) بوجود بیاید.

3- خمیردندان های ضدپوسیدگی چگونه عمل می کنند؟

• برخی از خمیر دندان ها ضد پوسیدگی یا anti-cavity یا cavity fighter هستند. به آن معنا که با پوسیدگی دندان مبارزه می کنند.
• سد اول دفاعی دندان برای مبارزه با پوسیدگی دندان، مینای دندان است. بنا بر این اگر مینای دندان تقویت شود خمیر دندان استفاده شده موفق بوده است.
• این خمیر دندان ها در داخل ساختارشان بیش از 1000 ppm فلوراید دارند.

همچنین، در داخل فرمولاسیون این محصولات، مواد معدنی وجود دارد که اجزای تشکیل دهنده مینای دندان هستند. ترکیبات میکروکلسیم نیز وجود دارد که باعث می شود ساختار مینایی دندان که اولین سد دفاعی در برابر اسید تولید شده توسط باکتری ها می باشد تقویت شود. خصوصا در بیمارانی که شدت پوسیدگی بالایی دارند می تواند جلوی پوسیدگی مینای دندان را بگیرد.

مطالعه بیشتر: دانستنی های ضربه های دندانی برای دندانپزشکان